Suriye SelçukluDevleti (Suriye Selçukluları)

Admin Mesaj Sayısı : 88 Yaş : 41 Kayıt tarihi : 31/05/08

Suriye SelçukluDevleti (Suriye Selçukluları)

Suriye ve havalisinde Sultan Melikşah’ın
kardeşi Tutuş tarafından kurulan bir Selçuklu hânedânı. Suriye Fatihi Emir
Atsız’ın, Kahire yakınlarında, Fatımîler karşısında mağlûbiyeti sırasında
öldüğü zannedilince, Sultan Melikşah, Suriye’yi kardeşi Tutuş’a verdi (1077).
Fakat Atsız’ın, Sultan Melikşah’a hayatta olduğunu bildirmesi üzerine, Tutuş’a
Halep bölgesine gitmesi emredildi. Bir süre sonra Fatımîler, Şam’ı kuşatınca,
Atsız, Melik Tutuş’u yardıma çağırdı. Atsız’ın ölmesi üzerine Tutuş, daha önce
hakim olduğu Suriye şehirlerini ele geçirdi (1079). Sonra Kudüs’ü aldı. Büyük
Selçuklu Devleti'ne bağlı olarak, başşehri Şam olmak üzere, Suriye Selçuklu
Devletini kurdu.
Bu sırada Antakya’yı fetheden Anadolu fatihi Süleyman Şah, Suriye hakimiyetini
ele geçirmek istedi. Bu maksatla Halep’i ele geçirmek için hareket etti (1085).
Halep Valisi İbn-i Huteytî, Tutuş’tan yardım istedi. Melik Tutuş, yanında Artuk
Bey olduğu halde, harekete geçti. İki hânedan üyesi Halep civarında Ayn Seylem
mevkiinde karşılaştılar. Yapılan muharebede Süleyman Şah, hayatını kaybetti
(1086). Tutuş, Halep’i ele geçirdiyse de, iç kaleyi alamadı. Suriye’deki
hadiseler üzerine Melikşah, bölgeye sefer düzenledi. Tutuş, Şam’a çekildi.

Sultan Melikşah’ın Suriye’den ayrılmasından sonra Tutuş, harekete geçip, 1090
senesinde Humus’u ele geçirdi.Trablusşam muhasarası başarısızlıkla neticelendi.
Melikşah’ın vefatı üzerine Sultan Berkyaruk’la saltanat mücadelesine girişen
tutuş, Rey yakınlarında yaptığı savaşta komutanlarının karşı tarafa geçmesi
sebebiyle mağlup oldu. Genç yaşta hayatını kaybetti (1095). Melik Tutuş’un
ölümünden sonra oğullarından Rıdvan Halep’te, Dukak ise Dımaşk’ta saltanatını
ilan etti. Böylece Suriye Selçuklu Devleti, Halep ve Dımaşk Melikliği olmak
üzere iki kola ayrıldı.

Halep Selçuklu Melikliği:

Rıdvan, Halep Melikliğini kurduktan sonra topraklarını genişletmek üzere,
veziri Cenâhüddevle ile birlikte, Suruç üzerine yürüdü. Fakat, Artukoğlu
Sökmen’in başarılı müdafaası karşısında kuşatmayı kaldırarak, Ermeni asıllı
Toros’un idaresinde bulunan Urfa’yı zaptetti (1096). Şehrin idaresini Antalya
valisi Yağıbasan’a vererek Halep’e döndü. Melik Rıdvan, Dımaşk’ı da alarak,
babasının hakim olduğu topraklara sahip olmak istiyordu. Bunun için Artukoğlu
Sökmen Beyden yardım istedi. Bir süre sonra Rıdvan, Sökmen’in kuvvetlerinin de
katıldığı ordusuyla, Dımaşk’ı muhasara etti. Ancak iki kardeş arasındaki
mücadele Fatımîlere yaradı. Fatımîler büyük bir ordu ile gelerek, Kudüs’ü
zaptettiler (Ağustos 1096). Melik Rıdvan ise, Kınnesrin’de Dukak’ın kuvvetlerini
bozguna uğrattı. Bu savaş neticesinde Dukak, Rıdvan’ın üstünlüğünü tanımak
mecburiyetinde kaldı.

Diğer taraftan Haçlılar, 1098 senesinde Antakya’yı ele geçirdiler. Hakimiyet
sahalarını genişletmeye çalışan Antakya hakimi Bohemond, Halep’e bağlı bazı
kaleleri ele geçirdi. Rıdvan, Haçlıların ele geçirdiği Kella Kalesini geri
almaya çalıştıysa da, mağlup oldu. Çok geçmeden Haçlılar, Halep’i kuşatma
hazırlıklarına başladılar. Fakat Malatya Emîri Danişmend kumandasındaki bir
Müslüman ordusu tarafından sıkıştırılınca, geri çekildiler.

1104 senesinde Sökmen Bey ve Emir Çökürmüş idaresindeki Türk kuvvetleri Urfa ve
Antakya Haçlılarını Harran’da mağlup etti. Bunun üzerine Melik Rıdvan harekete
geçerek, Halep civarında Haçlıların elinde bulunan birçok yeri aldı. Böylece,
bir süre için Haçlı tehlikesinden uzak kaldı.

1107’de, Melik Rıdvan’ın, Antakya bölgesine kadar seferler düzenlemesi üzerine,
Antakya Prensi Tancerd harekete geçerek Esârib ve Zerdâna kalelerini zaptetti.
Bölgeye karşı yağma akınları düzenledi. Melik Rıdvan, bu durum karşısında
Tancerd ile ağır şartlarda bir anlaşma imzaladı. Bir süre sonra Rıdvan,
Haçlılara karşı Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar’dan yardım istedi. Sultan
Muhammed Tapar’ın yardım çağrısına birçok emir uydu ve Mevdûd’un komutasındaki
Selçuklu ordusu, Tell-Başir’i kuşattı. Fakat bu, başarısızlıkla neticelendi.
Rıdvan, Halep’e Haçlı baskısının artması karşısında Büyük Selçuklu ordusunun
Halep’e gelmesini istedi. Emir Mevdûd, bu isteği yerine getirmek için Halep
önlerine geldiyse de, askerin halka kötü davranması, Rıdvan’ın şehir kapılarını
kapamasına yol açtı ve Selçuklu ordusu, Halep'ten ayrılmak mecburiyetinde
kaldı.

Melik Rıdvan’ın 1113’te vefatından sonra yerine on altı yaşındaki oğlu Alp
Arslan el-Ahras geçti. Fakat idare tamamıyla atabegi Hadim Lü’lü’ün elindeydi.
Bu dönemde Halep'teki Bâtınîlerden şikâyetlerin artması üzerine, Sultan
Muhammed Tapar, bir elçi göndererek Bâtınîlere karşı harekete geçilmesini
istedi. Alp Arslan, bu isteğe uyarak bir kısım Bâtınî reîsini öldürdü.
Bâtınîleri sevmeyen Halep halkı da bu harekâta iştirak etti. Bâtınîlerin sağ
kalanları Suriye’nin çeşitli şehirlerine ve Haçlılara sığındılar. Alp Arslan’ın
melikliği kısa sürdü. Yakınlarının tavsiyesi üzerine yardım için Tuğtegin’e
müracaat etti ve Dımaşk’a dostça bir ziyaret yaptı. Tuğtegin, bu müracaatı
müspet karşıladı. Bu durum karşısında Atabeg Lü’lü, Alp Arslan’ın
davranışlarından ve Tuğtegin’in istekleri doğrultusunda hareket edeceğinden
korkarak 1114 senesinde Alp Arslan’ı öldürttü.

Hadım Lü’lü, Alp Arslan’ın yerine Rıdvan’ın altı yaşındaki oğlu Sultanşah’ı
geçirdi. Böylece bir süre için devletin gerçek idarecisi durumuna geldi. Fakat,
kudretli bir melikin yokluğu ve ordusunun küçük çapta olması, Halep
Melikliğini, sadece bu şehri müdafaa durumunda bıraktı. Lü’lü’ün ise 1117’de
öldürülmesinden sonra, Artuklu İlgâzi 1118’de Halep’i ele geçirdi ve
Sultanşah’ı hapsetti. Böylece, Halep Melikliği sona erdi.

Dımaşk (Şam) Selçuklu Melikliği:

Tutuş’un ölümünden sonra, oğlu Dukak, Suriye Selçuklularının Dımaşk şubesini
kurmuştu. Tutuş’un emrinde bulunan Emîr Tuğtegin, Sultan Berkyaruk’un eline
esir düşmüş, sonra serbest bırakılmıştı. Tuğtegin, Dımaşk’a gelerek Dukak’ın
hizmetine girdi ve ordu kumandanlığına getirildi. Ayrıca, Dukak’ın annesiyle
evlendi ve Savtigin’i ortadan kaldırarak, melikliğin idaresini ele aldı. Dukak,
Dımaşk’ı ele geçirmek isteyen ağabeyi, Halep Meliki Rıdvan ile yaptığı
mücadelede mağlup olunca, onun hakimiyetini kabul etti.

Melik Dukak, bundan sonra Haçlılarla mücadele etti. Fakat Haçlı kumandanı
Raymond’la yaptığı Trablus önündeki savaşı kaybetti (1102). Daha sonra
Cenâhüddevle, Rahbe’yi zaptetmek için sefer düzenlediyse de, buranın, Melik
Dukak tarafından ele geçirildiğini öğrenince, bölgeden ayrıldı. Cenâhüddevle,
Dukak’ın 1104 yılında ölümünden sonra, Atabeg Tuğtegin, önce onun bir yaşındaki
oğlu Tutuş adına hutbe okuttu. Daha sonra Dukak’ın on iki yaşındaki kardeşi
Ertaş’ı tahta geçirdi. Fakat, Tuğtegin’den korkan Ertaş, Dımaşk’tan kaçtı
(1104). Böylece, Suriye Selçuklularının Dımaşk kolu sona erdi ve yerine
Tuğtegin ailesi, yani Böriler Hânedânı kuruldu.

Suriye Selçuklu Hükümdarları / Tahta Geçişleri

Tâcüddevle Tutuş / 1079
Rıdvan (Halep'te) / 1095-1113
Dukak (Şam’da) / 1095-1104
Alp Arslan el-Ahras (Halep'te) / 1113
Sultanşâh (Halep'te) / 1114-1117