Kırgızlar...

Konu: Kırgızlar... Çarş. Haz. 04, 2008 4:11 am

Kırgızlar

Adlarının menşei ve manâsı hakkında, çeşitli
görüşler ileri sürülmüş olan Kırgızlar, Çin kaynaklarında K’i-ku, Kien-kun
adları ile zikredilmekte ve Hanlardan (Çin'deki 'Han' hanedanı, M.Ö. 206 - M.S.
220) beri mevcudiyetleri bildirilmektedir. Asya Hunları zamanında kuzey-batıda
******’ın batısında İrtiş Nehri havalisinde bir Türk kavmi olan Ting-linglerle
karışık olarak oturmuşlardır.
Fakat, Kırgızlar, kaynaklarda Türk asıllı gösterilmekte ve tahminen 5-6.
asırlarda, Türkleşmiş kavimlerden sayılmaktadır. 6. asır sonlarında Çin
kaynaklarında Hia-kia-sseu diye zikredilen Kırgızların, Göktürk hakanı Mu-kan
zamanında, 560’a doğru, hakanlığa bağlandıktan sonra, 630-680 arasındaki fetret
devrinde, müstakil bir “kagan”a sahip olmalarından anlaşılıyor. II. Gök-Türk
Hakanlığı devrinde tekrar Gök-Türk idaresine alınan Kırgızlar, Mo-yen-çur Kağan
tarafından Uygur Hakanlığı'na bağlanmış (758), fakat 840 yılında şiddetli bir
hücumla, Uygur devletini yıkarak, Ötüken’de kendi devletlerini kurmuşlardı.

Ancak orada fazla kalamadılar. 920’de bütün Moğolistan’ı ele geçiren K’i-tanlar
(Çin’de Liao sülalesi), Kırgızları Ötüken bölgesinden çıkartıp, eski yurtlarına
sürdüler. K’i-tanlar ve devamları olan Kara-Hitayların, Yenisey havalisine
kadar sokulamadıkları anlaşılıyor. Cengiz, Moğolistan’ı idaresi altında
birleştirmek istediği için, Merkit ve Naymanlarla olan savaşları sırasında,
Kırgızları da itaate almıştır (1207) ki, bu suretle Kırgızlar, Cengiz Moğollarına
itaat eden “ilk Türk kavmi” oluyorlar. 1217’de Moğollara karşı direnmek
istedikleri için, ertesi yıl, Yenisey’i buz üzerinden geçen, Cengiz’in oğlu
Coçi tarafından tenkil edilen Kırgızların, artık, “hakan”ları olmamıştır.

Tolui ulusuna dahil edilen iki kısım halinde yaşamaya devam ettiler. Kırgız
kavminin, Uygur Hakanlığı’nı yıkarak işgal ettiği Ötüken’de tutunamayıp,
buranın Moğol K’i-tanlara geçmesine ve tam idrak ve intibak edemediği “Orhun
kültürünün ortadan kalkmasına” sebep olmak, dolayısı ile eski Türk Hakanlar
yurdunu, bir daha geri gelmemek üzere Moğollara intikal ettirmek suretiyle,
Türk tarihinde oynadığı menfi rol, dikkatten kaçmamıştır. Nitekim Karluklar,
Ötüken’de Kırgız hakimiyetini reddetmişlerdir.